Uygulamalı Türk Dili (Cilt Iı) Yusuf Çotuksöken

Türk eğitiminde anadili eğitimi, ağırlıklı olarak ilk ve ortaöğretim kurumlarında verilmektedir. Bununla birlikte yakın geçmişte kimi yüksek öğretim kurumlarının (sözgelimi Hacettepe Üniversitesi'nin Hazırlık sınıflarında 1968'de, Ege Üniversitesi'ndeyse 1977'de) öğretim programına Türk Dili dersleri de konuldu. YÖK'ün kurulmasından (l981) sonra bütün üniversitelerde Türk Dili dersinin okutulması gündeme geldi; ilköğretim ve liselerde anadili eğitiminin yeterince yapılamadığı göz önüne alınarak Türkiye'deki bütün üniversitelerin öğretim programlarında Türk Dili derslerine yer verildi, bu dersle ilgili bir çerçeve program hazırlanıp yayımlandı. Türk Dili derslerinin başlangıçta 4 yıl (8 yarıyıl) okutulması kararlaştırılmıştı; l99l-l992 öğretim yılında 1 yıla (2 yarıyıla) indirildi. Bugün bütün devlet ve vakıf üniversitelerinde Türk Dili dersleri, 1 yıl (iki yarıyıl) boyunca haftada iki saat olarak yapılmaktadır.

Türk Dili derslerinin gerekçesi ne olursa olsun, üniversitelere ders olarak konulması gerçekten olumlu bir gelişmedir. Anadili öğretiminin bütün yaşamı kapsadığı düşünülürse, dil ve yazım bilgileri ile yazılı ve sözlü anlatım bilgilerinin genel bir hatırlatması yapıldıktan sonra inceliklerinin işlendiği bu dersler, gerçekten amacına uygun olarak uygulandığında  üniversite öğrencilerine büyük katkıda bulunmaktadır. Ancak bu katkının beklenen düzeye gelebilmesi için: a) Türk Dili derslerinin eşgüdümünün ciddiye alınması, öğrenci katılımın sağlanması, b) sınıflardaki öğrenci sayısının 40-50 ile sınırlandırılması, c) yazılı ve sözlü anlatım becerilerinin uygulamalarla pekiştirilmesi, ç) öğrencilerin dil  kullanımındaki yanlış-larının düzeltilmesi, d) derslerin  kitaplar dışında görsel-işitsel gereçlerle zenginleştiril-mesi... gerekmektedir. Bunların yanında bu dersleri veren öğretim görevlilerinin sürekli işbirliği ve iletişim içinde bulunmaları (kurultay, çalıştay vb) hem öğretim elemanlarının kendilerini geliştirmeleri, hem yeni öğretim yöntemlerinini denenmesi, hem de öğrenciler açısından büyük önem taşımaktadır.

Biz de bu ders kitabımızda YÖK'ün Türk Dili dersi için hazırladığı çerçeve programı esas aldık. Bu derslerde, lise ve üniversite deneyimlerimizden yola çıkarak öğrencilerin anlama (dinleme anlama; okuma anlama), anlatma (konuşma, yazma) becerilerini geliştirirken dilbilgisel bilgilerle anlatım yanlışlarının düzeltilmesi yoluna da gittik.

Türk Dili derslerinde (1 yıl:iki yarıyıl: toplam 30 hafta) izlediğimiz programı   bölümler halinde düzenledik. Her bölümü biçim bakımından birbirini bütünlemek üzere “ön-hazırlık”, “anlama-kavrama”, “bilgilenme”, “uygulama” olmak üzere dört ana bölümde oluşturduk. Ayrıca yine her bölümüi bir ya da birbiriyle ilişkili birkaç kavrama ayırdık; bu kavramları işleyen çeşitli türlerde bilgilendirici ve kurgulayıcı yazılar seçtik. Metinleri, eğitim amaçlı olduğu için kimi durumlarda kısaltmak zorunda kaldık. Bu metinleri metin inceleme yöntemine göre işledikten sonra dilbilgisel bilgileri ve yazma-konuşma birimlerini bölümlere düzenli bir biçimde yerleştirdik. Her ünitede öğrenciler için çeşitli alıştırmalar yer almaktadır. Bu alıştırmalarla öğrenciler hem bilgilerini anımsayıp denetleyebilecek,  hem de kendi dil kullanımlarını geliştirebileceklerdir.Bölümelerin sonuna eklediğimiz özgür okuma metinleriyle de öğrencileri o konularda  başka yazarların görüşlerini öğrenmelerine ortam hazırladık. - Yusuf ÇOTUKSÖKEN
 

İÇİNDEKİLER

Türk Dili II Dersinin Tanıtımı
BÖLÜM 1. Temel Özgürlükler, İnsan Hakları
“İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi”
Anlatım: Düşünme stratejisi- Karşılaştırma
Sözlü Anlatım:- Açıkoturum, Tartışma
Yazılı Anlatım: -Haber
Dil Bilgileri: -Yeryüzündeki Diller, Dillerin Sınıflandırılması, Dünya Dilleri, Türk Dilleri ve Lehçeleri, Türkçe’nin Tarihsel Gelişimi, Türklerin Kullandığı Alfabeler
Yazım
Uygulama
Kaynakça
Özgür Okuma Metinleri

BÖLÜM 2. Doğa ve Çevre
“Bir Kavak ve İnsanlar” (Haldun Taner, öykü)
Kurgulayıcı bir metni (öyküyü) inceleme
Anlatım: Düşünme stratejisi- Karşıt Görüş Geliştirme
Sözlü Anlatım: - Açıkotrum, Tartışma, Münazara
Yazılı Anlatım: - Paragraf, Paragraf Türleri.- Anı türü.
Dil Bilgileri: - Türkiye Türkçesi: Anadolu ve Rumeli Ağızları, T. Türkçesi’nin Tarih. Gelişimi
Dönem Ödevi: Bir romanı, tiyatro yapıtını inceleme
Yazım
Uygulama
Kaynakça
Özgür Okuma Metinleri

BÖLÜM 3. Kentler ve Kentleşme
“Kentleşme” (Prof. Dr. Ruşen Keleş)
Bilimsel Yazı: - Dipnot ve Kaynakça Yazımı
Şiir İncelemesi: -“İstanbul’u Dinliyorum” (Orhan Veli Kanık, şiir)
“İstanbul’u Dinliyorum” (Akila Birkiye, yorum)
Anlatım: - Sözlü Anlatım: Münazara, Tartışma
Yazılı Anlatım: -Paragrafta Düşünceyi Geliştirme Yolları: Tanımlama, Örnekleme, Karşılaştırma, Tanık Gösterme ve Alıntı Yapma, İstatistiklerden Yararlanma. - Gezi yazısı türü
Dil Bilgileri: -Türkçe’nin Sözdizimi Özellikleri: Öbek, Cümlenin Kurucu Ögeleri (Özne-Tümleç-Yüklem); Yüklem Üzerine: Kişi ve sayı, Zaman, Kip ve Görünüş; Cümle Türleri (Ad/Fiil Cümleleri, Yalın/Bileşik Cümleler, Sıralı ve Bağlı Cümleler, Düz ve Devrik Cümleler, vd); Cümle Çözümlemeleri

BÖLÜM 4. Kitle İletişimi ve Medya
“Yığın İletişim Araçları” (Önder Şenyapılı)
Anlatım:- Sözlü Anlatım: Münazara, Tartışma.
Yazılı Anlatım: - Anlatım Biçimleri: Açıklayıcı Anlatım, Tartışmacı Anlatım, Betimleyici Anlatım, Öyküleyici Anlatım. -“Mektup” türü (özel mektuplar, iş mektupları, resmi mektuplar ve yazılar)
Dil Bilgileri: -Türkçe’nin Anlambilim Özellikleri: Türkçe’nin Sözvarlığının Kavramsal Özellikleri; Kökenbilim, Anlam (Temel Anlam, Yananlam), Anlam Olayları (Anlam Daralması, Anlam Genişlemesi, Anlam Kayması, Anlam Kötüleşmesi, Anlam İyileşmesi; Tekanlamlılık, Çokanlamlılık; Eşanlamlılık, Karşıtanlamlılık; Eşadlılık; Anlam Bulanıklığı, Derin Yapı-Yüzey Yapı
Yazım
Uygulama
Kaynakça
Özgür Okuma MetinleriBÖLÜM 5. Savaş ve Barış
“Barış” (Yannis Ristos, şiir), “Barış Bir Kültürdür” (Dr. Erdal Atabek, deneme)
Anlatım:- Sözlü Anlatım: Tartışma, Açıkoturum, Münazara
Yazılı Anlatım: - Yaşamöyküsü, Özyaşamöyküsü; Tutanak (Karar Tutanağı)
Dil Bilgileri: - Anlambilim: Benzetmeler, Aktarmalar (Ad Aktarması, Deyim Aktarması), Sözcükler, Delyimler, Atasözleri, Kalıpsözler, Terimler...
Yazım
Uygulama
Kaynakça
Özgür Okuma MetinleriBÖLÜM 6. Türkiye
“İşte Özlediğim Türkiye” (Prof. Dr. Emre Kongar)
Türkiye Üzerine Şiirler
Anlatım: -Sözlü Anlatım: Tartışma, Dönem Ödevlerinin Sunumu.
Yazılı Anlatım: Rapor Yazma
Dil Bilgileri: Türkçe Kullanımındaki Yanlışlar
Yazım
Uygulama
Kaynakça
Özgür Okuma Metinleri
Okuma Kaynakçası
Sınav Örnekleri
Dizin