Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Uzlaştırma Yavuz Erdoğan

Genel anlamda hukukun, özel anlamda ceza hukukunun ana hedefi adaleti sağlamaktır. Ancak ceza hukuku tarihine baktığımızda, ceza hukukunun yakın tarihe kadar faile odaklandığını ve mağduru ihmal ettiğini söyleyebiliriz. Mağdurun ihmal edilmesi toplumun ceza adalet sistemine güvenini olumsuz etkilemiştir.
Gelişen teknolojik imkanların suç işlemeyi kolaylaştırması ve artan nüfus ile karmaşıklaşan toplum ilişkilerinin de suç oranını artırması karşısında ceza mahkemeleri tüm dünyada tıkanma noktasına gelmiştir. Yavaşlayan adli süreç ise toplumun ve mağdurların adalete güvenini çok daha fazla sarsmıştır. İşte sarsılan bu güven ortamında tekrar adaleti sağlamak, toplumsal dengeleri kurmak ve mağduru tatmin ederken yeni suçların işlenmesine de engel olmak isteyen kanun koyucular alternatif çözüm yolları arayışına girmiştir. Ülkemizde bu arayışın sonuç bulması uzlaştırma kurumu ile olmuştur.
Ceza hukuku bağlamında uzlaştırma kurumunu “ceza hukukuna ilişkin bir uyuşmazlığın yargı dışı yolla, fakat adli makamların denetiminde çözümlenmesini hedefleyen, fail ve mağdurun suçtan doğan zararın giderilmesi konusunda anlaşmaları şartıyla, devletin de ceza soruşturma ve kovuşturmasından vazgeçmesini sağlayan, böylelikle suçla bozulan toplumsal düzenin, fail ve mağdurun barışmasıyla yeniden kurulmasını sağlayan ceza hukuku kurumu” şeklinde tanımlamak mümkündür.

Biz bu çalışmamızda uzlaştırma kurumunun Türk Ceza Hukuku’nda düzenlendiği Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 253, 254 ve 255’nci maddelerini değerlendirdik. Değerlendirmelerimizi yaparken Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği’ni de ayrıntılarıyla inceledik. Konu hakkında adeğerlendirmelerimizi yaparken yalnızca doktrindeki görüşleri değil, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Bölge Adliye Mahkemesi kararlarına da tartıştık.

Bizim bu çalışmayı kaleme aldığımız dönemde CMK’nın 253/19’uncu maddesinde yer alan metnin “uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz” kısmı İzmir 2. Asliye Ticaret Mahkemesi tarafından, norm denetimi yapılmak üzere, AYM önüne taşınmıştır. AYM de 26.07.2023 gün ve 2023/43-141 E-K sayılı kararı ile değerlendirme konusu yaptığı bu cümleyi, Anayasayanın 13’üncü ve 36’ncı maddelerine aykırı olduğu düşüncesiyle (oy çokluğuyla) iptal etmiştir. Bu iptal uzlaştırma kurumunun uygulama kabiliyetini kökten etkileyebilecek bir iptaldir. Çalışmamızda iptal kararı da değerlendirilmiş, iptal edilen metne alternatif metin sunulmuştur.