Osmanlıda Modern Botanik Faaliyetleri Ve Oryantalist Botanikçiler (1839-1923)

Eser Hakkında Tanıtım: 
Bu kitap çalışmasının konusu Osmanlı Devleti’nde, özellikle XIX. yüzyılda her alanda ortaya çıkan modernleşme sürecinin hem botanik bilimine yansımasını hem de Avrupalı botanikçi oryantalistlerin doğuyu meraklarıyla başlayan Osmanlı coğrafyası üzerindeki seyahatlerini ihtiva etmektedir. Eserin 2019’daki birinci basımından sonra Başbakanlık Osmanlı Arşivinde konuyla alakalı ve birinci basımdaki bazı konuları tamamlayacak yeni belgeler ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda ikinci basıma 70 civarında yeni arşiv belgesi çalışmaya dahil edildiği gibi belge konularını destekleyecek mahiyette 60 civarında bilimsel çalışma (makale, bildiri, kitap ve internet sayfaları) ile kitap zenginleşmiştir. Ayrıca birinci basımda gözden kaçan imla ve cümle hataları ile dipnotlarda kullanılan Osmanlıca belgelerin transkript kuralları çerçevesinde yeniden gözden geçirilip düzeltme fırsatı da bu basım ile mümkün olmuştur. Yine birinci basımda çalışma giriş ve iki ana bölüm halinde tasnif edilmiş bu da içindekiler kısmında alt başlıklarda karmaşaya sebebiyet vermişti. Teşekkür kısmında ismini zikrettiğim değerli hocalarımızın tavsiyeleri doğrultusunda içindekiler kısmı ve alt başlıklar da yeniden gözden geçirilerek bu basımda kitap giriş ve dört ana başlıkta derlenmiştir.  
Kitap, 1839-1923 zaman aralığında sınırlandırılmıştır. Başlangıç yılı olarak 1839 yılının tercih edilmesinde pek çok etkeni saymak mümkündür. Zira bu yılda yayımlanan Tanzimat Fermanı (1839) ile bu fermanın devamı niteliğindeki Islahat Fermanı (1856)’nın yürürlüğe girmesiyle, Avrupa’dan Osmanlı coğrafyasına gelmek için izin almak kolaylaşmıştı. Bu da doğuya meraklı Avrupalı seyyahları Osmanlı coğrafyasına itmişti. Ayrıca 1838 yılında Osmanlı Devleti’nin Avrupa’dan esinlenerek açtığı ilk modern mektep olan Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye’de, botanik dersleri de ilk defa okutulacaktı. İlerleyen zamanlarda botanik dersleri imparatorluğun farklı vilâyetlerinde teşekkül eden idadi mekteplerinde verilmeye başlanacak ve böylelikle modern ziraatın da önü açılacaktı. Arşiv belgelerinin temelini oluşturduğu kitap, konunun bütünlüğünü sağlaması açısından, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yılı olan 1923 yılı ile sınırlandırıldı. Bu tarihte Osmanlı Devleti’nin yerini yine Osmanlı Devleti’nin mirasını devralan Türkiye Cumhuriyeti almış ve böylelikle her yönüyle Türk siyasi tarihinde yepyeni bir dönem başlamıştı. Nitekim birinci basımda kitabın başlığının Osmanlı Devleti’nde Modern Botanik (Nebatat) Faaliyetleri ve Osmanlı Coğrafyasını Gezen Avrupalı Oryantalist Botanikçiler (1839-1923) olması bu bütünlüğü sağlamak adına tercih edilmişti. Ancak bu basımda kitap adının gereğinden fazla uzun olduğu ve daha kısa bir başlıkla konu bütünlüğünü de bozmadan yeniden revize edilmesi yönünde gelen eleştiriler dikkate alınarak çalışma “Osmanlı’da Modern Botanik Faaliyetleri ve Oryantalist Botanikçiler (1839-1923)” adıyla değiştirilmiştir. Konu, başta tarihçiler olmak üzere botanik, ziraat, eczacılık ve daha birçok disiplinde araştırma yapacak geniş bir kitleyi etkilemeyi kaçınılmaz kılmıştır. Bu düşüncelerle Osmanlı’da modern botanik bilimi ve Osmanlı coğrafyasındaki Avrupalı botanikçilerin amaçları, devlet-toplum üzerindeki etkisi göz önünde tutularak, detaylı bir şekilde ele alınmaya çalışıldı. Dolayısıyla eser bu yönüyle teknik bir çalışmadan öte, gerek incelenen dönemdeki Osmanlı toplumunun bitki, ziraat, eğitim modernizasyonu ve sair yapısını ortaya çıkarmayı ve gerek sonraki dönemlere yapacağı katkıyı ortaya koymayı hedeflemiştir. 
Konu ile alakalı arşiv ve arşiv dışı malzemenin zenginliğine rağmen, konunun gereğince incelenmemiş olması şaşırtıcıdır. Bununla birlikte daha önce yapılan ve konuya dikkat çeken bazı çalışmaları burada kısaca zikretmek durumundayım. Bunlardan ilki Asuman Baytop’un 2004’te TÜBİTAK tarafından basılan Türkiye’de Botanik Tarihi Araştırmaları ikincisi ise Adil Güner’in editörlüğünde 2014’te Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı himayesinde İstanbul’da Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlarından çıkan Resimli Türkiye Florası Cilt I başlıklı eserler gelmektedir. Sekiz bölümden oluşan birinci eserde, Osmanlı arşiv belgelerine yer verilmemiş, Osmanlı coğrafyasını ziyaret eden bazı botanikçilerin geride bıraktığı eserler ile konuyla alakalı literatüre atıf yapılmıştır. Arşiv belgeleri, dönemin basın kaynakları ve Osmanlı Türkçesi ile yazılmış dönemin çağdaş eserlerinin neredeyse hiç kullanılmadığı çalışmanın ilk üç bölümü Osmanlı dönemi, diğer 5 bölümü ise Türkiye Cumhuriyeti dönemi botanik araştırmalarıyla alakalıdır. Adil Güner’in editörlüğünü yaptığı eser ise, Türkiye Cumhuriyeti döneminde Anadolu’da yetişen bitkileri konu edinmiştir. Bunların yanı sıra Asuman Baytop ve Feza Günergun’un gerek Osmanlıda botanik eğitimi ve gerek Osmanlı coğrafyasını gezen Avrupalı botanikçiler üzerine kıymetli çalışmaları da mevcuttur. Onların konuyla alakalı değerli çalışmaları mümkün olduğunca kitabın bu basımında da kullanılmış ve bu yönüyle çalışmaya büyük katkı sağlamıştır.  
Konuyu birinci el kaynaklara dayanarak tarihsel kronolojik çerçevede bir bütünlük içinde ele alan bir çalışmaya ihtiyaç duyulması, bu eserin hazırlanmasındaki asıl etken oldu. Eserde arşiv belgeleri ve literatür sıkça kullanıldı. Çalışmada bazı problemlerle karşılaşıldı. Bunların başında Osmanlı coğrafyasını ziyaret eden Avrupalı botanikçilerin isimlerini tespit etmek gelmektedir. Zira arşiv belgesinde bunların gerçek isimlerinin telaffuz halinin yazılmış olması, kendi dillerindeki karşılığını bulmak hususunda büyük sıkıntılara sebep oldu. 83 Avrupalı botanikçinin ancak 25’inin gerçek kimliğine ulaşıldı. İsimleri tespit edilen botanikçilerin ya biyografilerine ya da gezileri hakkında bilgilere ulaşılarak çalışmaya dâhil edildi. Bununla birlikte gerçek isimleri tespit edilemeyen botanikçiler hakkındaki bilgi, arşiv belgeleriyle sınırlı kaldı. Ayrıca dipnotta çevirisi verilen bazı belgelerde okunamayan kelimelerin yerine, doğru okunduğundan şüphe edilen kelimelerin ise yanına soru işareti (?) konuldu.