Karşılıksızdır Işlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu - Karşılıksız Çek Yuzarsif Selçuk Coşkun

Çek, insanlık tarihinin ilk çağlarından itibaren yaygın olarak kullanılan maddi değeri olan altın, gümüş vb. kıymetli eşyaların yerine zamanla kullanılmaya başlanmıştır. Çekin ekonomik hayatta (kişilerin sahip olduğu paranın taşınması, transferi vb.) paranın çalınmasına karşı güvenliği sağlama ve bu konuda meydana gelebilecek dezavantajları ortadan kaldırmak vs. faydaları olduğu gibi, paranın değer kazanmasına etkisi, bankaların kredi limitlerinin artırılması ve ülkenin ekonomik gelişmesine katkı sağlaması gibi birçok faydası bulunmaktadır.

Mevzuatımızda çek, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda poliçe ve bonodan sonra üçüncü bir kambiyo senedi türü olarak düzenlenmiştir. Çek bir kıymetli evraktır. Kıymetli evrakların diğer senetlerden ayırt edilebilmesi ve güven ihtiyacı sonucu olarak çek sıkı şekil şartlarına tabi tutulmuştur.

Çek, keşidecisi tarafından lehtara kayıtsız şartsız belirli bir bedelin muhatap bankaca ödenmesi emrini içeren havaledir. Çekin ödenmesi için keşideci bir kambiyo taahhüdünde bulunmaktadır. Hakkın oluşması için herhangi bir belgeye ihtiyaç yok iken çek hakkın ispatında bir delil ve güven teşkil etmektedir. Ekonomik açıdan toplumda çekin kamu güvenine mazhariyetini sağlayan bir diğer unsur ise ödemede muhatabın banka olmasıdır. Tedavül yeteneğine sahip olan çek lehtara ödeninceye kadar hamilin korunması ve çekin toplumda olan güvenin artması/sarsılmaması için keşidecinin hukuki sorumluluğu devam etmektedir. Keşideci tarafından çekin kanuni ibraz süresi içerisinde karşılığının kısmen veya tamamen muhatap bankada bulundurulmaması hali 5941 sayılı Çek Kanunu’nda suç olarak tanımlanmış ve cezai müeyyide öngörülmüştür.

Bu kapsamda çalışmamız dört bölümden oluşmakta olup, birinci bölümde; çek kavramı, çekin zorunlu ve alternatif unsurları, çek düzenlemenin ön şartları, çek kaydına ilişkin konulabilecek ve konulamayacak kayıtlardan bahsedilecektir.

İkinci bölümde ise; çekin ödenmesine ilişkin öngörülen ibraz süreleri, ibraz sürelerinin hukuki niteliği, ibrazın sonucu, çekin ödenmesi ve çekin ödenmesini engelleyen haller incelenmiştir.

Üçüncü bölümde ise; suç teorisi kapsamında "karşılıksızdır" işlemine sebebiyet verme suçunun tarihçesi, hukuka aykırılığı, maddi unsurları, manevi unsuru, hukuka uygunluk sebepleri, suçun yaptırımı ve yaptırıma ilişkin seçenek kurumlar incelenmiştir.

Dördüncü bölümde ise; suça ilişkin öngörülen muhakeme usulleri, muhakeme usulüne ilişkin kurallar, şikâyet süresi, şikâyet hakkı sahibi kişiler, suçun infazı ve infaz usulleri incelenmiştir.

Bu çalışmamızda kanunda "çek düzenleyen" olarak ifade edilen kavram yerine "keşideci" kavramı kullanılmıştır.