Kalmuklar Cungarya’dan Idil’e Bozkırın Göçebeleri Ahmet Oktay Berber

Kubilay Han’ın Pekin merkezli kurduğu Yuan Hanedanı onun ölümünden sonra eski gücünü koruyamadı ve 14. yüzyılın ikinci yarısında dağıldı. Buradaki dengenin Çinliler lehine değişmesi üzerine büyük bir Moğol nüfusu ata toprakları Moğolistan’a dönmeye başladı. 30 ila 60 bin kişinin katıldığı tahmin edilen bu göç hareketi, Moğolistan’da bir sıkışıklığa neden oldu. Bu esnada Oyradlar, Cengiz Han’ın kurduğu imparatorluğu canlandırma ülküsüyle Moğolları birleştirmeyi kendilerine görev addettiler. Oyradların etkin olduğu bölge zamanla Cungarya olarak adlandırılırken, halkı da Kalmuklar olarak anıldı. 15. yüzyılda Moğolistan’da hâkimiyet sağlayan Kalmuklar Çin’deki Ming Hanedanı’na büyük darbeler vurdu. Ayrıca Özbekler ve Kazaklar üzerinde büyük baskı kurarak bölgenin önemli bir gücü haline geldiler. Çin’deki Mançu Hanedanı zamanında eski gücünü kaybeden Kalmuklar, Çin baskısından kurtulmak amacıyla yeniden göç etmeye başladılar. Bu dönemde Asya içlerine ilerleme siyaseti güden Ruslarla temas ettiler. Komşuları Başkurtlar ve Nogaylarla da mücadele eden Kalmuklar, zaman zaman Rus yerleşimlerini yağmaladı. Rusların bölgedeki hâkimiyetini arttırması sonrasında ise onlara karşı üstünlük kuramayıp ikinci plana düşen Kalmuklar, Osmanlı sultanlarıyla da temas kurdular. XIX. ve XX. yüzyılda Rus siyaseti gereği çeşitli yerlere sürülen Kalmukların nüfusu gittikçe azaldı. Son olarak Stalin dönemindeki sürgün politikasının kurban halklarından biri oldular. Günümüzde Rusya’ya bağlı Kalmukya Özerk Cumhuriyeti’nde ve bazı ülkelerde varlıklarını devam ettirmektedirler. Konunun uzmanı Oktay Berber; Moğolların torunları Kalmukların Cengiz Han’dan bugüne kadar devam eden tarihlerini ve sosyal hayatlarını Kalmuklar –Cungarya’dan İdil’e Bozkırın Göçebeleri– kitabında okuyucularla paylaşıyor.