Islâm Felsefesinin Sorunları Kolektif

Her halde kalem yahut tasavvuf doktrinleri tarihini yazacakların mesela İbn Sina gibi evrensel bir İslam filozofunun fikirlerini atlayarak eserlerini tamamlaması muhtemel görümemektedir. Çünkü neredeyse sonsuz ölçüde karmaşık ilişkiler ağı içinde dokunmuş bir entelektüel kanaviçenin bütün desenlerini tek bir perspektiften bakarak görmeniz mümkün değildir. Nitekim İbn Sina'nın (ve tabii ki selefi Farabi'nin) ortaya koyduğu ve daha sonra Sünni dünyada Razi ve Şii dünyada Tusi tarafından yaygınlık kazandırılan entelektüel perspektif, yöntem bilinci, terminoloji ve problematik bakımından kalem ve tasavvuf düşüncesi üzerinde o kadar belirleyici olmuştur ki İbn Sina'ya atıf yapmayan, onun sisteminden geri besleme desteği almayan bir araştırmacı zihninde tamamlanmış bir resim geliştirmekte zorlanacaktır.