Evliya Tezkereleri - Tezkiretü’l-Evliya Feridüddin Attar

“Sebebini bilmiyorum ama, tâ küçüklüğümden beri bu

zümrenin sevgisi ruhumda dalgalanıp durmakta, sözleri

her zaman gönlümü ferahlandırmaktadır. ‘Kişi sevdiği

ile beraberdir’ hadisinde işaret olunan hususa bel

bağlayarak, sûfîlerin sözlerini derleyip ortaya koydum.

Çünkü öyle bir zamanda yaşıyoruz ki, bu tarz sözler

büsbütün perde arkasında kalmakta, iddiacılar mânâ

ehlinin kılığında ortaya çıkmakta ve gönül ehli kibrit-i

ahmer gibi aziz ve nadir bulunur bir hale gelmektedir.”

Feridüddin Attar

Bir milletin veya toplumun inanış, düşünüş ve duyuş

üslubunu, toplumsal bir varlık olarak yapısını, bu yapının

belli başlı özelliklerini tanımak için o milletin oluşmasına

etki eden klasik eserlere dikkat kesilmek gerekir. Tasavvuf

tarihinin önemli yazarlarından Feridüddin Attar’ın tek

mensur eseri olan Tezkiretü’l-Evliya da böyle bir klasiktir.

Başta Anadolu olmak üzere birçok bölgedeki tarikat ehlinin

tasavvufi kanaat ve inanışları ya doğrudan ya da tercümeler

yoluyla Tezkire’ye dayanmaktadır.

Feridüddin Attar bu eserinde Ca‘fer-i Sâdık’la başlayıp

Hallac-ı Mansur’a kadar sûfîlerin hal tercümelerini, manevi

tecrübelerini, yaşadıkları vecd hallerini anlatmakta, sözlerini

ve açıklamalarını nakletmektedir.

Tasavvufa yönelik şiddetli tepki ve eleştirilerin yumuşadığı

bir dönemde yaşayan Attar, tasavvufi meseleleri ve

telakkileri öncesine nazaran daha açık bir şekilde ortaya

koyma imkânına sahip olmuştur. Attar’ın dönemine kadar

müellifler tepkiler dolayısıyla, dış görünüş itibariyle

şeriata aykırı gözüken ve ilk bakışta dinî hükümlerle çatışır

izlenimini veren tasavvufun tartışmalı meselelerini eserlerine

almamışlardı. Attar ise sûfîlerin yaşadığı manevi hayatı

olduğu gibi aksettirerek tasavvufun daha rahat ve serbest

bir ifadeye kavuşmasını sağlamıştır.

Evliya Tezkireleri’nde yeşeren tasavvuf anlayışı, Mevlânâ

ve ondan sonraki mutasavvıflarla gelişerek devam etmiş,

özünü aynen muhafaza ederek türlü türlü ifadelere

bürünmüştür.