Arap Şiirinde Tasvir (Cahiliye - Abbasiler)

Arap şiirinin belli başlı konularından biri olan tasvirin diğer şiir konularına nazaran önemli bir ağırlığı olduğu kabul edilmektedir. Ancak cahiliye döneminden Abbasiler dönemine kadar geçen uzun süreye ait şiirleri incelediğimizde tasvirin, bağımsız şiirler halinde değil, çeşitli konularda söylenmiş olan kasidelerin içerisinde dolaylı olarak yapıldığını görürüz. Abbasiler döneminde ise, eskiden olduğu gibi, çeşitli konularda özellikle övgü konusunda söylenen kasidelerin içerisinde tasvire dolaylı olarak yer verilmekle birlikte, bağımsız tasvir şiirleri de söylenmiştir. O halde tasvirin, Abbasiler döneminde bağımsız şiirler halinde yapılmaya başladığını kabul edebiliriz.

Bu şiirler, Arap şairlerinin yaşadıkları çevreye ait tablolar niteliğindedir. Bu tablolarda çöller, tepeler, vadiler, terk edilen diyara ait manzaralar, yıldızlar, şimşek, bulut, yağmur, bu çevrede yaşayan canlılar ve bitkiler birer belgesel niteliğinde resmedilmiştir. Uygar çevreye geçişten sonra yapılan sarayla, havuzlar, bahçeler, çiçekler, güller, ırmaklar, göller, kurulan şarap meclisleri, düzenlenen av partileri, günlük hayatta kullanılan araç ve gereçler tasvir edilmiştir.

Bu şiirlerden anlaşılacağı gibi, Arap şairleri kendi yaşadıkları tabiat ortamında gördükleri ve hayal ettikleri şeylerden ilham almışlar; ancak göçebe hayat gibi çevre faktörleri ya da Hicaz, Suriye, Irak, Mısır ve Endülüste olduğu gibi, coğrafya ve uygarlık faktörleriyle bu hususta birbirlerinden ayrılmışlardır. Bu tasvir şiirlerinde tabiat şartlarının çetinliği, rahatlığı, hayat standardının yüksek veya düşük oluşu ve göçebe bir hayat yaşayan şairle , gelişmiş uygar bir çevrede yaşayan bir şairin farklı şeyler söyleyecekleri açıktır. Cahiliye dönemindeki sosyal hayat, Abbasiler dönemindeki veya Endülüsteki gelişmiş halinden farklıdır. Bu çevrelerde söylenmiş olan tasvir şiirleri, farklı zamanlarda söylenmiş olmalarına rağmen, bir benzerlik arzediyorsa bu, eskiye özlemden ve geleneklerden ayrılma korkusundan kaynaklanmış olmalıdır.

Arapların İslamiyetten önce miladi 5. Yüzyılın sonlarında İranlılar ve Bizanslılarla karşılaşıp bu milletlerden etkilenmiş olabilecekleri yaygın bir kanaattir. Ayrıca bazı Arap kabilelerinin Gassaniler ve Hirelilerle iç içe yaşadıkları ve şairlerin başka bölgelere seyahat ettikleri de bilinmektedir. Bu itibarla Fars şiirinin ve Bizans şiirinin de tanınması ve onlardan etkilenilmesi gerekirdi. Ancak, Abbasilerin Iraka geçmelerine kadar böyle bir etkileşimden açıkça söz edilmemektedir. Abbasilerin Iraka geçmeleri, Fars uygarlığı ile iç içe yaşamaları ve bu uygarlığın şiirlere yansımasından itibaren eleştirmenler bu etkilerden söz etmeye başlamışlar, hatta bu hususta ileri gitmişlerdir. Bu dönemde Arap olmayan unsurların, üstünlüğünden, tasvirin yeni uygarlığın karakteriyle değiştiğinden ve Fars geleneklerine gömüldüğünden söz edilir olmuştur.

Bu çalışmanın amacı, bir yandan Arap şiirinde önemli bir yer işgal eden tasvir şiirlerinin gelişmesini incelerken, diğer taraftan Türk okuyucusuna Arapların sosyal hayatlarında bazı kesitlerin sunulmasıdır. Ayrıca bu çalışmanın, Türk edebiyatında tasvir konusunda çalışma yapacaqk olanlara bir mukayese imkanı sağlayacağına inanıyoruz.

Biz bu çalışmayı yaparken, bibliyografyada verilen klasik kaynaklardan ve şiir divanlarından istifade etmekle birlikte, eserlerinden istifade ettiğimiz çağdaş yazarların görüşlerine daha çok yer vermeye çalıştık. Çalışmamız, bir giriş ve üç bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde cahiliye döneminde, ikinci bölümde Emeviler döneminde, üçüncü bölümde Abbasiler döneminde tasvir konuları ele alınmıştır. Çalışmanın mükemmel olduğu hususunda bir iddiamız yoktur. Aksine meslektaşlarımızın ve konuya ilgi duyanların yapacakları tenkitler doğrultusunda, hatalarımızı tashih edeceğiz. Bu tenkitler için şimdiden teşekkür ederiz.