Antep’te Misyonerler, Ermeniler Ve Millî Mücadele Ramazan Erhan Güllü

Antep, çok erken tarihlerde Amerikalı, İngiliz misyonerlerin hedefi olmuş bir şehirdir. Misyonerler, öncelikle, şehrin fizikî yapısını dönüştürmeye çalışmışlar ve buna yönelik ciddi çalışmalar yürütmüşlerdir. Antep’te emellerini gerçekleştirmek için ise Ermenileri hedeflerine koymuşlardır. Kitapta bulunan belgelerden anlaşıldığına göre Ermenilerin inançlarına, eğitimlerine, sosyal hayatlarına yönelik sistemli plan yaptıkları anlaşılan misyonerlerin Antep Savunması’nda işgalci güçlere rehberlik etmeleri tesadüf değildir. Ermeniler misyonerler ile iş birliği içerisinde Antep’te Türklere karşı işgalci güçlerin yanında yer almışlardır. Bu bakımdan Millî Mücadele’de Antep Savunması ele alınırken bu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır.

Antep Savunması’nı ele alan çalışmalarda genel olarak İngiliz, Fransız işgaline vurgu yapılmaktadır. Şehirdeki Amerikan varlığı, etkisi ve emelleri ihmal edilmektedir. Oysa ki, şehrin işgalinin zemininin oluşması uzun bir projenin eseridir. Bu proje Amerikalı misyonerler eliyle geçekleşmiştir. Amerikan misyoner örgütleri Antep’e özel bir önem vermişlerdir. Şehrin kültürel ve entelektüel çehresini değiştirmek için yani bir nevi “sosyal mühendislik” yaparak ciddi ve kalıcı yatırım yapmışlardır. Antepli Türklerden hürmetten başka bir tavır görmeyen misyonerler İngiliz ve Fransız işgal kuvvetlerine ev sahipliği yapmışlar; bilgi aktarımı yaparak işgalci kuvvetlerin şehre hâkim olmasını sağlamışlardır.

Elinizdeki çalışma Antep Savunması’na giden süreci ele almaktadır. Kitap, dört makalenin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. Farklı makalelerin bir araya getirilmesiyle oluşsa da aslında kitapta 19. yüzyıl ortalarında başlayıp Millî Mücadele ile sonuçlanan bir siyasi ve toplumsal çatışma sürecini farklı yönleriyle birlikte toplu şekilde ele alınması amaçlanmıştır. Bu açıdan bakıldığında rastgele ardı ardına sıralanmış farklı makalelerden ziyade birbirini takip eden ve destekleyen bütünlüklü bir çalışma ortaya konulmaya gayret edildiği görülebilir.

Kitaptaki ilk iki makale, misyonerlerin sosyal ve siyasi çalışmalarının Antep’teki yansımalarına odaklanmaktadır. Misyonerlerin de tetiklediği Ermeni sorununun ortaya çıkışı ve sonrasında yaşanan çatışma süreci takip eden makalede ele alınmakta ve Ermeni sorununun Millî Mücadele sonuna kadar Antep’e nasıl yansıdığı izah edilmeye çalışılmaktadır. Bu faaliyetlerle birlikte Millî Mücadele’nin iç ve dış dinamikleri ile Antep Millî Mücadelesi’nin unsurları da süreçte anlaşılması gereken konulardandır. Son iki makale de Kılıç Ali Bey’in Antep’teki çalışmaları ile Mustafa Kemal Paşa’nın ve Heyet-i Merkeziye’nin Antep’te yürütülen mücadeleye verdikleri önem ve yaptıkları destekler ile Fahri Can’ın şehirdeki çalışmaları ele alınmıştır.