Anadolu Efsanelerinde Toplumsal Cinsiyet Derya Özcan Güler

Toplumsal cinsiyet rollerinin öğrenilip benimsenmesi nasıl gerçekleşir? İnsanlara kadın ve erkek olmanın ne demek olduğu, onlardan nelerin beklendiği nasıl anlatılır, akıllara kazınacak örnekler hangi yollarla verilir? Bu süreçlerin öğrenilmesinde halk edebiyatı ürünlerinin etkisi nedir? Bu çalışmanın yapılmasında tetikleyici olan nokta özellikle gelin kayalarına dair anlatılan efsaneler olmuştur. Bir sebeple ‘namus’u tehlike altına giren kadınlar el açıp Allah’a dua etmişler, taş veya kuş olmayı dileyerek yalvarmışlar ve nihayet taşa dönüşmüşlerdir. Bir erkek tarafından gelecek tehlikeye karşı, düşmanın değil kendinin yok olmasını, taşlaşmasını tercih eden kadın kahraman, sonraki nesillere ibret olsun diye bir anıt gibi durmuş, namusunu kaybetmektense ölmeyi; dahası ölümsüzlüğün farklı bir boyutu olarak taşa dönüşmeyi arzulayan bir tavırla yüceltilmiştir. Farklı kategorilerde, özellikle toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin sezdirildiği birçok efsane örneğinde baskılanan, denetlenen, bir eşya hükmü gören kişi kadındır. Tehlike altındaki kadının sessiz sakin bir ölüm yerine, ders çıkarılacak bir simge haline getirilmesi gelecek nesillerin kadınlık ve erkeklik kavramlarına yaklaşımında elbette belirleyici olacaktır