Abbasi Dönemi’nde Bir Dünya Tarihi Anlatısı Kurmak Mesudi Ve Tarih Metodu Zeynep Kaya Ünal

Abbasi döneminde hilafet merkezinin Şam’dan Bağdat’a

nakledilmesi ve bu süreçte ilim merkezinin de değişmesiyle

Irak Tarih Ekolü’nün oluşum süreci hız kazanmış, neticede

3/9. yüzyılda Irak bölgesinde Medâinî, İbn Kuteybe, Belâzürî,

Yâkûbî gibi önemli tarihçiler ortaya çıkmıştır. Bu dönemde

aynı zamanda Şuûbiye hareketinin etkisiyle mevaliye dair

bilgiler tarih kitaplarında kendilerine daha çok yer bulmuş,

Arapça eserlerin Farsçaya çevrilmesiyle Farsça İslâm

tarihlerinin ilk örnekleri yazılmıştır. Yine Helenistik kültürün

etkileri tarih kitaplarına bu dönemde girmeye başlamıştır.

Bu yüzyılın sonlarında Bağdat’ta dünyaya gelen Mes’ûdî,

eserlerini tüm bu izleri ve etkileri üzerinde taşıyan bir tarihçi

olarak vermiştir.

Dünya coğrafyasını ve üzerindeki devletlerin tarihini anlatan

Mes’ûdî’nin metinleri, geniş bir mekânı ve zamanı kapsar.

Ayrıca seyahatleri vasıtasıyla da bu coğrafyanın büyük bir

kısmını gezen müellifin gözlemleri, tarih anlatısının önemli

bir unsurudur. Böylece coğrafya başta olmak üzere edebiyat,

kelam, astronomi, astroloji gibi pek çok ilmi “ahbâr” çatısı

altında tarih sahası içine almış, bu ilimleri kronolojik dünya

tarihiyle birlikte kaydeden bir anlatı ortaya koymuştur. Bu

kitapta inceleme konusu edilen Mürûcu’z-zeheb ve et-Tenbih

adlı eserleri onun tarihi nasıl ele aldığını ve kapsamını nasıl

belirlediğini anlamak için uygun bir zemin teşkil etmektedir.

Bu çalışmada Mes’ûdî’nin eserlerinde öne çıkan özellikler

tespit edilerek tarihçiliğini açıklamak için kuramsal bir

çerçeve çizilmesi hedeflenmektedir. Bu bağlamda müellifin

tarihçi kimliği, eserlerindeki yazılı ve sözlü kaynaklar,

metodu, tarihin konusu ve İslâm tarihindeki izdüşümleri

incelenmiştir. Böylelikle gerek İslâm tarih yazımında gerekse

de bir dünya tarihi anlatısı kurmada, köklerini ahbâr

geleneğinden alan bir metodolojiden bahsetme imkânı

doğmuştur.