200 Yıl Sonra Mütercim Âsım Ve Türkiye’de Sözlük Çalışmaları Kolektif

Mütercim Âsım Efendi, Antep’te yetişip Osmanlı ilim ve kültür hayatında iz bırakmış bir şahsiyettir. Türk kültürünün Anadolu’daki şekillenmesinde Antep’in önemli bir yeri vardır. Tarih boyunca bulunduğu stratejik konum itibariyle hem siyasi hem de iktisadi ve ticari açıdan önemli bir merkez olan Antep, buna paralel olarak bir kültür muhiti olma vasfını kazanmış ve bunu uzun yıllar muhafaza etmiştir. Gaziantep, aynı zamanda, bir ilim merkezidir. Bu özelliğinden, ilmî zenginliğinden ve ilim müesseseleri ile yetişmiş alimlerinin çokluğundan dolayı “Küçük Buhara” olarak nitelendirilmiştir. İşte Mütercim Âsım böyle bir muhitte yetişerek eserleriyle kendisinden söz ettirmiş bir alimdir.

Gaziantep’in köklü ailelerinden Cenani ailesine mensup olan Mütercim Âsım Efendi, 1755 yılında dünyaya gelmiştir. Babası şehrin ileri gelenlerinden Şer’iye Mahkemesi Başkatibi Cenani Mehmet Efendi’dir. Asıl adı ise Ahmed Âsım’dır. Eğitimini Antep’in canlı ilim ortamında alanında söz sahibi hocalardan almıştır. Arapça ve Farsça’yı iyi derecede bilen Mütercim Âsım, bu dillerdeki yetkinliğini şiir yazacak kadar ilerletmiştir. Tarih, edebiyat, dil bilimi gibi konularda çok sayıda eseri bulunmaktadır. Onun mütercim olarak anılmasını sağlayan ve Burhan-ı Katı ve Kamusu’l-Muhit tercümeleri, bütün eserlerini arasında ayrı bir yere sahiptir. Bu eserleriyle “Sözlükçülerin Babası” unvanı ile nitelendirilen Mütercim Asım Efendi, 1819 tarihinde Üsküdar’daki evinde vefat etmiş ve Karacaahmet Mezarlığı’nda Harmanlık’taki kabristana defnedilmiştir.

 Mütercim Âsım Efendi’nin Türkçeye olan hâkimiyeti eserlerinde kuvvetli bir şekilde hissedilmektedir. Sözlük çalışmaları ile Türk diline büyük bir katkıda bulunmuş ve gelişmesine öncülük etmiştir. Bu çalışmanın öncelikli amacı da Türk dili çalışmalarında Mütercim Âsım’ın önemini vurgulamak ve yeniden gündeme taşımak olmuştur. Çünkü medeniyetlerin kökleşmesinde dil unsurunun oldukça ehemmiyetli bir yeri vardır. Dilin derinliği kültürün gelişmesini doğrudan etkilemektedir. Mütercim Âsım’ın sözlük çalışmaları ile Türk dili çalışmalarına yaptığı öncülük bu bağlamda değerlendirilmelidir. Aynı zamanda Mütercim Âsım sözlüklerinde Antep Ağzı kelime ve kavramlarına da yer vermiştir. Kelimelere Türkçe karşılık bulmakta büyük titizlik gösteren Mütercim Âsım, bu hususta sadece yazı diliyle yetinmeyip halk ağzından da yaralanmıştır. 

Bu çalışma Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve Türkiye Yazarlar Birliği (TYB) Gaziantep Şubesi iş birliğinde 30 Kasım-1 Aralık 2019 tarihlerinde düzenlenen “200 Yıl Sonra Mütercim Âsım ve Türkiye’de Sözlük Çalışmaları Bilgi Şöleni”nde Mütercim Âsım ve Türkiye’de sözlük çalışmaları üzerine sunulan 19 bildiriden oluşmaktadır.