17. Yüzyılda Topkapı Sarayı Jean-Baptiste Tavernier

17. yüzyılın ünlü gezgini Jean Baptiste Tavernier Anvers'ten Paris'e göçmüş bir "harita tüccarı"nın oğluydu. 1627'de 22 yaşındayken komşu ülkeleri dolaşmaya koyulan genç Tavernier'in aklındaki büyüleyici kent İstanbul'du kuşkusuz. İlk kez 1631'de geldiği bu şehirde bir yıl kaldı. Tavernier'in payitahttaki bu bir yılı İstanbul'un kapıkulu eylemlerine sahne olduğu; sarayı basan azgın zorbaların veziriazamı parçaladıkları; "Padişaha sözümüz vardır!" bağırışlarıyla IV. Murad'ı ayak divanına çıkarttıkları kritik bir evreye rastlar. Tam altı kez Doğu yolculuğuna çıkan iki kez de İstanbul'a gelen Tavernier'in ilk kitabı Osmanlı Sarayı'nı ve buradaki yaşamı anlattığı Nouvelle relation de l'intérieur du serrail du Grand Seigneur 1675'te Paris'te basılır. Değerli tarihçi Stefanos Yerasimos Tavernier'in neden onca gezisinin anı ve gözlemlerine değil de Osmanlı Sarayı'nın anlatıldığı metnin basımına öncelik verdiği konusunda şöyle diyor: "17. yüzyılın ikinci yarısında Fransız ve genellikle Batı okurunu ilgilendiren en meraklı konu İran'dan Hindistan'dan Uzakdoğu'dan çok yine de Osmanlı padişahının sarayının içidir." Tavernier'in anlatısında Divan-ı Hümayun arz odası saray hastanesi küçük ahırlar mutfaklar hadımağaların ve içoğlanlarının koğuşları hamamlar hazine dairesi kiler doğancıbaşının koğuşu hasoda harem dairesi ve hasbahçe hakkında çok ayrıntılı bilgi var. Tavernier anlatılarını Topkapı Sarayı'nda içoğlanlığı yapmış iki kişiden dinlediklerine dayandırmış: Sarayda elli yıldan fazla içoğlanlığı yapıp hazinedarbaşılığa kadar yükseldikten sonra gözden düşerek Bursa'ya sürgün edilip oradan Hindistan'a kaçtığını söyleyen Sicilyalı bir devşirme ile yine sarayda on beş yıl içoğlanlığı yapmış bir Parisli... Ama herhalde eski içoğlanlarından dinlediklerinin yeterli olmayacağı düşüncesiyle Fransa elçisi Marcheville'in İstanbul'da huzura kabulü sırasında maiyetine katılarak saraya girmiş ve saraydaki yaşamı gözlemleyebilmiş. Tavernier "Büyük Efendi"nin sarayını anlattığı yapıtını "Haşmetli Efendim" hitabıyla başlayıp "Çok aciz çok itaatkâr çok sadık size çok borçlu hizmetkârınız ve kulunuz Tavernier" imzasıyla noktaladığı bir takdim yazısıyla Fransa'nın Güneş Kralı Louis XIV'e ithaf etmiş.