Kemal Atatürk’ün Vasiyetnamesi Ali Ihsan Karacan

Ali İhsan KARACAN

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu kadrosununlideri ve ilk Cumhurbaşkanı olan Kemal Atatürk 5 Eylül 1938 tarihinde tanzimettiği vasiyetnameyle bazı gayrimenkulleri ile sahip olduğu nakit ve hissesenetlerinin tümünden oluşan varlıklarını CHP (Cumhuriyet Halk Partisi)’yebırakmış; bu varlıklar içerisinde yer alan nakit ve hisse senetleriningelirlerini de yakını olan bazı kişiler, kız kardeşi ve manevi evlatları ile TTK(Türk Tarih Kurumu) ve TDK (Türk Dil Kurumu)’ya verilmesini vasiyet etmiştir. Gerçekkişilere yaşadıkları sürece belirli bir miktarda her ay ödeme yapılmasını,kalan gelirin de her yıl iki kurum arasında eşit şekilde paylaştırılmasınıvasiyet etmiştir. Vasiyetnamenin hazırlanışı ile kapsamı hukuksal açıdanbirinci bölümde ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Vasiyetname uygulanmaya başladığı tarihtenitibaren politikanın merkezinde yer almıştır. Çok partili sisteme geçilmesininardından vasiyetname ile CHP’ye bırakılan mal varlığı bir kanunla müsadereedilmiştir. Söz konusu kanun 1963 yılında Anayasa Mahkemesi tarafından iptaledilmiş ve müsadere edilen mal varlığı CHP’ye geri verilmiştir. 12 Eylül 1980askeri darbesi ile CHP dahil tüm siyasi partiler kapatılmış ve mal varlıklarıda Hazine’ye devredilmiştir. Böylece hem vasiyet bırakılan tüzel kişininvarlığı sonlanmış hem de vasiyetname ile İş Bankası payları dahil bırakılan malvarlığı yeniden kamuya geçmiştir. 1992 yılında parlamento çıkardığı bir kanunlakapatılan siyasi partilerin yeniden faaliyete geçebilmelerine izin vermiştir.Bu kanuna dayanarak CHP yeniden faaliyet geçmiş ve Hazine’ye devredilmiş malvarlıkları da partiye iade edilmiştir. Vasiyetnameye geçmişte yapılmış olanmüdahaleler ve günümüzde yapılmaya çalışılan müdahale niyetleri ikinci kısımdakapsamlı bir biçimde ele alınmıştır.

Günümüzde Kemal Atatürk’ünvasiyetnamesinin üç paydaşı bulunmaktadır. Üçüncü bölümde bu paydaşlarincelenmiştir. Bunlardan birisi vasiyetedilen varlıklardan vasiyetnamenin uygulanması kapsamında günümüzde kalan tekvarlık İş Bankası’nın paylarıdır. Bu paylar bankanın sermayesinin %28.09’unuoluşturmaktadır. Çalışmada İş Bankası’nın kuruluş, sermaye ve yönetimindekigelişmeler tarihsel bir perspektif içinde incelenmiştir. Kemal Atatürk’ün vasiyetnamesi ile bıraktığıvarlıkların sahipliği hukuksal olarak tartışmasız biçimde CHP’ye aittir. Ancak,vasiyetnamenin hazırlandığı tarihte siyasi partiler ile bankacılığa ilişkindüzenlemeler açısından bir sorun olmasa da günümüzde bu konuya ilişkindüzenlemelere göre siyasal partilerin bir bankada büyük pay sahibi solupolmayacağı önemli bir tartışma konusu olmaktadır. Vasiyetnamenin bir diğerpaydaş grubu kendilerine gelir bırakılan iki dernektir. Askeri yönetim 1982 Anayasasıve buna dayanarak çıkardığı bir kanunla vasiyetname ile gelir bırakılan dernekstatüsündeki özel hukuk kişileri olan TTK ve TDK’yı aynı ünvanlarla kamu tüzelkişilerine dönüştürmüş vasiyetname gelirini de bu kurumlara özgülemiştir. 1983yılından bu yana Kemal Atatürk’ün vasiyetnamesi ile bırakılan gelir vasiyetininbu kamu tüzel kişileri tarafından alınıyor olması hukuksal açıdanirdelenmiştir.